Gerrit Morren
Boekbespreking “Over de Shoah die nooit voorbijgaat” van Manja Croiset
Meeslepende, caleidoscopische autobiografie
Onlangs las ik het boek “Over de Shoah die nooit voorbijgaat” van Manja Croiset. Ze schreef met dit boek een persoonlijke getuigenis die ik uniek in z’n soort, betekenisvol en vooral meeslepend vond. De schrijfster wist mijn aandacht vast te houden en al lezend telkens weer mijn nieuwsgierigheid op te wekken en te bevredigen. Minpuntje is dat het boek de tekenen van een uitgave in eigen beheer draagt. Met name valt het ontbreken van een corrector op die de grammaticale slordigheidjes – vooral interpunctie – had kunnen wegnemen. Toch heb ik deze slordigheidjes niet als leesbelemmering ervaren. Maar ik ben dan ook geen purist. Voor mij staan inhoud en vertelvaardigheid boven formele grammatica. Beide, inhoud en vertelvaardigheid, zijn wat mij betreft prima. Wat me erg beviel is de wrange humor waar de auteur zich af en toe van bedient.
Shoah
“Over de Shoah die nooit voorbijgaat” is een autobiografie met queesteachtige motieven. De centrale vraag lijkt te zijn: hoe komt het dat ik, als persoon, zo ben geschaad? De titel geeft al aan in welke richting het antwoord gaat. Manja (69) is kort na de oorlog geboren uit ouders van Joodse origine. Ook aan hen gingen de gruwelen van de Holocaust niet voorbij. Vader Odo was betrokken bij het verzet. Hij werd gearresteerd voor het drukken van illegale uitgaven en belandde in verschillende concentratiekampen, waaronder kamp Sachsenhausen. Moeder Paula wist zelf ternauwernood aan deportatie te ontsnappen, maar haar hele familie werd in Hitlers vernietigingskampen vermoord. Schrijnend is hoe Manja vertelt dat haar moeder nog lang een portret van haar broer Joop/José in de huiskamer exposeerde. Zijn overlijden was nooit officieel bevestigd en daarom koesterde ze nog lang de hoop dat hij op een dag zou terugkeren. De hoop verdween en zo ook het portret.
Familiekroniek
De schrijfster besteedt ruim aandacht aan de geschiedenis van haar familie. De familienaam ‘Croiset’ roept bij mij onmiddellijk de publieke figuren Gerard Croiset (de paragnost) en Max Croiset (de acteur) in de herinnering op. Die twee blijken halfbroers van Manja’s vader Odo te zijn. De grootvader, Hijman Croiset, ging wat slordig om met de huwelijkse trouw en schaamde zich niet al te zeer voor zijn buitenechtelijke kinderen. Dit en meer van dit soort familieonthullingen geven een levendig beeld van een eigenzinnige familie door de generaties heen.
Persoonlijke geschiedenis
“Over de Shoah die nooit voorbijgaat” is niet alleen een familiekroniek, het is ook een persoonlijk relaas, een terugblik op het eigen bestaan en hoe de Holocaust het leven van de tweede generatie besmet. Alhoewel Manja haar ouders niet afvalt of grote verwijten maakt, wordt wel duidelijk dat beiden niet goed in staat waren haar een gelukkige jeugd te bezorgen. Al lezend ontstond bij mij het beeld van ouders die weliswaar erg zorgzaam waren, maar niet goed wisten in te spelen op de emotionele behoeften van hun drie dochters. Voor de jongste, de schrijfster, resulteert dat in een psychische ontwrichting en een lange gang door psychiatrische zorginstellingen in de jaren ’60, ’70 en ’80. Het wonderlijke is dat Manja, zoals ze zichzelf in deze periode beschrijft, op mij niet overkomt als iemand die psychisch disfunctioneel is. Misschien getroebleerd en niet helemaal in staat tot een harmonieuze relatie met de omgeving, maar doorgaans vrij helder van geest en vooral ook kritisch en rebels. Die rebellie is een motief dat door het hele boek heen aanwezig is, het een zekere spanning geeft en zijn climax bereikt in felle kritiek op de gezondheidszorg.
Engagement en relativering
Manja schuwt niet haar mening te uiten over onrecht en morele vraagstukken. Zo stelt ze dat de Holocaust/Shoah niet uniek is. De oorspronkelijke bewoners van het Amerikaans continent ondergingen, volgens haar, een soortgelijke, opzettelijke en systematische genocide. Alhoewel ik Manja’s verontwaardiging over het onrecht in de wereld iets te intuïtief vind, waardeer ik de relativering van het eigen lot dat uit haar geëngageerde beschouwingen spreekt. Meest nog waardeer ik haar genuanceerde kijk op het Israëlisch-Palestijns conflict. Voor haar is het niet alleen een abstract politiek vraagstuk, maar ook een persoonlijk loyaliteitsprobleem. Haar zus woont met haar gezin in Israël. “Ik heb niets met Israël,” schrijft Manja. Ja, ik heb er familie en oorlog is vreselijk, maar daar houdt het mee op. Ik deel volledig het standpunt van wijlen mijn moeder: dat zonder Shoah zij geen Jodin was geweest. En ik ook niet. Trouwens, het land van ‘melk en honing’; beide lust ik niet. Maar contradicties zijn mij niet vreemd. Over de ellende daar is het hemd nader dan de rok. Manj-aforisme: het hemd is nader dan de rok, zelfs als het vuil is.”
Waardering
“Over de Shoah die nooit voorbijgaat” vertoont weliswaar slordigheidjes die doorgaans eigen zijn aan een uitgave in eigen beheer, maar dat doet niet af aan mijn mening dat dit boek een waardevol en meeslepend document is. Het geeft een goed beeld van de doorwerking van de Shoah tot in latere generaties. Ik zie dit boek dan ook als een getuigenis die op authentieke wijze bijdraagt aan het documentaire corpus over de Shoah/Holocaust.
Terwijl ik schrijf, blader ik nog eens door het boek en stuit op het volgende gedicht. Het geeft het leidmotief van Manja’s relaas goed weer en zou als motto kunnen dienen.
“de wereld was slecht
volgens onze ouders
en wij hadden het goed
het was naar thuis
hoe moest de rest
dan wel niet zijn
steeds verder kroop ik
dat zieke nest in
in plaats van de wereld te verkennen
en zo is het losmakingproces
niet op gang gekomen”
ISBN en verkrijgbaarheid
Titel : Over de Shoah die nooit voorbij gaat
Auteur : Manja Croiset
ISBN : 978940125078 (paperback) € 34,95
ISBN : 9789402125061 (hardcover) € 54,95
Het boek kan worden besteld in boekhandels en via internet, onder andere bij:
* Athenaeum Boekhandel, Amsterdam: http://www.athenaeum.nl
* Scheltema, Amsterdam: https://www.scheltema.nl/
* Boekhandel Bijleveld, Utrecht: http://www.bijleveldbooks.nl/
* Broese Boekverkopers, Utrecht: http://www.libris.nl/broese
* Bruna: https://www.bruna.nl/
Mag ik de geïnteresseerde lezer waarschuwen?
Er zijn recentelijke meer pagina’s bij gekomen en de heer Morren heeft volkomen gelijk waar het de interpunctie betreft.
Echter heeft hij wel een oude druk, het zal nog niet optimaal zijn, maar beslist verbeterd.
Mocht u dit boek willen kopen: “wacht een weekje” en check of u echt de laatste versie krijgt.
Achterop niet mijn gezicht, maar een Davidster en op blz.175 moet de afbeelding van een STOLPERSTEIN staan.
Het wil nog wel eens gebeuren dat u een oude druk in de maag gesplitst krijgt ZONDE VAN HET GELD en mijn reputatie.
Als u dat goed genoeg vindt of een kleine beurs dan kunt u tegen een discount prijs bij mij terecht, die heb ik namelijk te over. Echter wel met verzendkosten.
Aangezien ik het in een eerder stadium dan de heer Morren zelf niet goed genoeg vond.
Voor nieuwe exemplaren alleen via alle boekhandels en vele websites met in acht neming van voornoemde waarschuwing. Ako, Bol, Bruna e,v,a,
Is het zondermeer te duur, ook al is het een gedichtenbundel, dan lijkt dit mij een alternatief.
Eveneens een duidelijk beeld schetsend van wie ik ben en hoe ik schrijf.
Niet voor de Poes wel voor de Leeuwen 
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.